Bayağı vaşak (Lynx lynx), Avrasya vaşağı olarak da bilinir, kedigiller (Felidae) familyasından Avrasya'da yaygın olan bir vaşak türü. Türkçede "vaşak" denildiği zaman neredeyse hep bu tür kast edilir.
Özellikleri
Vaşak 1,30 m uzunluğa (+ kuyruğu 11 ila 25 cm) ve omuzlarına kadar 65 cm boyuna, ve 20-30 kg ağırlığa varabilir. Böylece kedigiller familyasının Avrupa'da bulunan en büyük temsilcisidir. Diğer vaşak türleri ile ortak yanları, uzun ve püsküllü kulakları, yuvarlakımsı kafası ve kısa kuyruğudur. Tüylerinin rengi sarı ile gri-kahverengi arasında değişebilir, ve çoğu kez koyu renkte lekeler veya çizgileri olabilir. Bu lekeler yaşadığı çevreye göre değişmektedir. Avrasya vaşağının birde yanaklarından sarkan sakalı vardır. Uzun bacakları ve kısa kuyruğu soğuğa karşı dayanıklı olmasını ve kalın kar tabakalarının içinde rahat haraket etmesini mümkün kılar.
Yaşadığı coğrafya
Vaşak yaklaşık 200 yıl öncesine kadar batıdan doğuya İspanya'dan pasifik okyanusuna kadar ve kuzeyden güneye Sibirya'dan kuzey İran'a ve Filistin'e kadar uzanan büyük bir bölgede yaygındır. 19'ncu yüzyılda Avrupa'nın vaşakları yok olmaya başlamışlardır. Örneğin Almanya'nın en son vaşakları 1846'da vurulmuştur. 1960 yılına kadar batı Avrupa'da vaşak türü tamamen yok edilmiştir. Kuzey ve doğu Avrupa'da, ve Asya'da soyunu koruyabilmiştir.
Günümüzde batı Avrupa'da birçok "yabanileştirme projeleri" uygulanmış ve böylece batı Avrupa'da tekrar bazı ufak bölgelerde yayılmaya başlamışlardır.
Vaşak bir orman hayvanıdır, ağaçsız açık alanlardan ve insanların yerleşim yerlerinden mümkün oldukça uzak durur. Ayrıca kayalık ve dağlık bölgeleri sever.
Türkiye'nin Avrasya vaşakları karadeniz bölgelerinin, Marmara bölgesinin ve Akdeniz bölgesinin dağlık ve ormanlık bölgelerinde bulunur.
Alt türler
Avrasya vaşağının alt türlerinin sayısı ve bunların yayılımları hakkında çok farklı fikirler vardır.
Lynx lynx lynx: Örnek türü. İsveç'in güneyinden Balkan yarımadasına kadar yaygındır.
L. l. spelea: Soyu tükenmiş bir alt tür. Batı Avrupa'da yaygındır.
L. l. melina: Finlandiya ve İsveç'in kuzeyinden batı Sibirya'ya kadar yaygın olan bir alt tür.
L. l. wrangeli ("Sibirya vaşağı"): Doğu Sibirya'dan kuzey Çin'e kadar yaygındır.
L. l. dinniki: Türkiye, Kafkas Dağları, Kuzey İran, Kuzey Irak
L. l. isabellinus: Açık gri renkli bir alt tür; Orta Asya, Tibet, Nepal, KuzeyHindistan, Kuzey Pakistan, Tacikistan, Kırgızistan, Özbekistan, Türkmenistan, Kazakistan ve Kuzeybatı Çin
L. l. wardi: Altay Dağları
L. l. kozlovi: Sayan Dağları
L. l. stroganovi ("Amur vaşağı"): Rusya'nın doğusunda bulunan Amur bölgesinin alt kısmında Kuzey Çin'de, Mancurya ve Kore.
Modern bilimde Avrasya vaşağı ayrı bir tür olarak kabul edilir, ama bu hep böyle değildi. Eskiden Avrasya vaşağı, Kanada vaşağı ve Pardel vaşağı ile birlikte aynı tür olarak "Kuzey vaşağı" diye adlandırılırdı.
Yaşama şekli
Vaşaklar yalnız yaşarlar, ve genelikle hava kararırken ve geceleri ava çıkarlar. Av hayvanı olarak küçük ve orta boylu toynaklıları tercih ederler, bunların dışında yaşam çevrelerinde buldukları tüm küçük memelileri ve kuşlarıda avlarlar. Avlama metodu çoğu kedigiller için tipik olan bir metotdur; usulca yaklaşıp aniden kurbanlarının üzerine atlar ya da 20 metrelik kısa bir mesafeden koşarak saldırır. Kurbanlarının gırtlağını ısırarak solunumunu durdurur ve tutarak ölmesini bekler. Vaşaklar tutdukları hayvanların leşlerini yaprakların ve dalların altına saklarlar, ve yaklaşık 5 gün boyunca sakladıkları yere dönüp onun etinden beslenirler (insanlara saldırdıkları görülmemiştir).
Çiftleşme zamanları Şubat ile Nisan ayları arasındadır. On hafta süren bir gebelikten sonra 2-3 yavru doğurur ve bunları bir mağaranın içinde beslerler. Yavrular bir daha ki ilkbaharda annelerinden ayrılırlar. Vaşaklarda yavru ölümü çok yaygındır. Yavruların neredeyse yarısı ilk seneyi atlatamazlar.
Vaşakların ömürleri ortalama 10-12 yıldır, ama 24 yaşına varmış olan vaşaklarda görülmüştür.
Koruması
Avrasya vaşağının türü dünyaca genelinde tehlike altında değildir, ama yöresel olarak birçok tükenmek üzere olduğu ülkeler vardır. Avrupa'da vaşak avı tamamen yasaklanmıştır ve Avrasya vaşağı türü birçok organizasyonlar tarafından korunmaktadır. Türün en büyük sorunu yasadışı ve bilinçsiz avcılıktır. Yasadışı avcılık yüzünden özellikle Balkan'da ve Türkiye'de sayıları dramatik şekilde azalmıştır. Örneğin sadece Arnavutluk'ta ve Makedonya'da bulunan Lynx lynx martinoi adlı alt türünden toplam sırf 100 adet kaldığı bilnmektedir.
Özellikleri
Vaşak 1,30 m uzunluğa (+ kuyruğu 11 ila 25 cm) ve omuzlarına kadar 65 cm boyuna, ve 20-30 kg ağırlığa varabilir. Böylece kedigiller familyasının Avrupa'da bulunan en büyük temsilcisidir. Diğer vaşak türleri ile ortak yanları, uzun ve püsküllü kulakları, yuvarlakımsı kafası ve kısa kuyruğudur. Tüylerinin rengi sarı ile gri-kahverengi arasında değişebilir, ve çoğu kez koyu renkte lekeler veya çizgileri olabilir. Bu lekeler yaşadığı çevreye göre değişmektedir. Avrasya vaşağının birde yanaklarından sarkan sakalı vardır. Uzun bacakları ve kısa kuyruğu soğuğa karşı dayanıklı olmasını ve kalın kar tabakalarının içinde rahat haraket etmesini mümkün kılar.
Yaşadığı coğrafya
Vaşak yaklaşık 200 yıl öncesine kadar batıdan doğuya İspanya'dan pasifik okyanusuna kadar ve kuzeyden güneye Sibirya'dan kuzey İran'a ve Filistin'e kadar uzanan büyük bir bölgede yaygındır. 19'ncu yüzyılda Avrupa'nın vaşakları yok olmaya başlamışlardır. Örneğin Almanya'nın en son vaşakları 1846'da vurulmuştur. 1960 yılına kadar batı Avrupa'da vaşak türü tamamen yok edilmiştir. Kuzey ve doğu Avrupa'da, ve Asya'da soyunu koruyabilmiştir.
Günümüzde batı Avrupa'da birçok "yabanileştirme projeleri" uygulanmış ve böylece batı Avrupa'da tekrar bazı ufak bölgelerde yayılmaya başlamışlardır.
Vaşak bir orman hayvanıdır, ağaçsız açık alanlardan ve insanların yerleşim yerlerinden mümkün oldukça uzak durur. Ayrıca kayalık ve dağlık bölgeleri sever.
Türkiye'nin Avrasya vaşakları karadeniz bölgelerinin, Marmara bölgesinin ve Akdeniz bölgesinin dağlık ve ormanlık bölgelerinde bulunur.
Alt türler
Avrasya vaşağının alt türlerinin sayısı ve bunların yayılımları hakkında çok farklı fikirler vardır.
Lynx lynx lynx: Örnek türü. İsveç'in güneyinden Balkan yarımadasına kadar yaygındır.
L. l. spelea: Soyu tükenmiş bir alt tür. Batı Avrupa'da yaygındır.
L. l. melina: Finlandiya ve İsveç'in kuzeyinden batı Sibirya'ya kadar yaygın olan bir alt tür.
L. l. wrangeli ("Sibirya vaşağı"): Doğu Sibirya'dan kuzey Çin'e kadar yaygındır.
L. l. dinniki: Türkiye, Kafkas Dağları, Kuzey İran, Kuzey Irak
L. l. isabellinus: Açık gri renkli bir alt tür; Orta Asya, Tibet, Nepal, KuzeyHindistan, Kuzey Pakistan, Tacikistan, Kırgızistan, Özbekistan, Türkmenistan, Kazakistan ve Kuzeybatı Çin
L. l. wardi: Altay Dağları
L. l. kozlovi: Sayan Dağları
L. l. stroganovi ("Amur vaşağı"): Rusya'nın doğusunda bulunan Amur bölgesinin alt kısmında Kuzey Çin'de, Mancurya ve Kore.
Modern bilimde Avrasya vaşağı ayrı bir tür olarak kabul edilir, ama bu hep böyle değildi. Eskiden Avrasya vaşağı, Kanada vaşağı ve Pardel vaşağı ile birlikte aynı tür olarak "Kuzey vaşağı" diye adlandırılırdı.
Yaşama şekli
Vaşaklar yalnız yaşarlar, ve genelikle hava kararırken ve geceleri ava çıkarlar. Av hayvanı olarak küçük ve orta boylu toynaklıları tercih ederler, bunların dışında yaşam çevrelerinde buldukları tüm küçük memelileri ve kuşlarıda avlarlar. Avlama metodu çoğu kedigiller için tipik olan bir metotdur; usulca yaklaşıp aniden kurbanlarının üzerine atlar ya da 20 metrelik kısa bir mesafeden koşarak saldırır. Kurbanlarının gırtlağını ısırarak solunumunu durdurur ve tutarak ölmesini bekler. Vaşaklar tutdukları hayvanların leşlerini yaprakların ve dalların altına saklarlar, ve yaklaşık 5 gün boyunca sakladıkları yere dönüp onun etinden beslenirler (insanlara saldırdıkları görülmemiştir).
Çiftleşme zamanları Şubat ile Nisan ayları arasındadır. On hafta süren bir gebelikten sonra 2-3 yavru doğurur ve bunları bir mağaranın içinde beslerler. Yavrular bir daha ki ilkbaharda annelerinden ayrılırlar. Vaşaklarda yavru ölümü çok yaygındır. Yavruların neredeyse yarısı ilk seneyi atlatamazlar.
Vaşakların ömürleri ortalama 10-12 yıldır, ama 24 yaşına varmış olan vaşaklarda görülmüştür.
Koruması
Avrasya vaşağının türü dünyaca genelinde tehlike altında değildir, ama yöresel olarak birçok tükenmek üzere olduğu ülkeler vardır. Avrupa'da vaşak avı tamamen yasaklanmıştır ve Avrasya vaşağı türü birçok organizasyonlar tarafından korunmaktadır. Türün en büyük sorunu yasadışı ve bilinçsiz avcılıktır. Yasadışı avcılık yüzünden özellikle Balkan'da ve Türkiye'de sayıları dramatik şekilde azalmıştır. Örneğin sadece Arnavutluk'ta ve Makedonya'da bulunan Lynx lynx martinoi adlı alt türünden toplam sırf 100 adet kaldığı bilnmektedir.
İber vaşağı (Lynx pardinus), Pardel vaşağı veya İspanyol vaşağı olarak da bilinir, kedigiller (Felidae) familyasından İspanya ve Portekiz'de yaşayan çok ender bir vaşak türü.
Özellikler
İber vaşakları görümüm olarak Avrasya vaşağına çok benzerler ama önemli ölçüde daha küçüktürler. 12 kg vücut ağırlıklarıyla bir Avrasya vaşağı ağırlığının üçte ikisinden biraz daha hafiftirler. Postları kuzeydeki akrabasından genelde daha belirgin ve güçlü şekilde lekelidir. Bunların dışında iber vaşağı, tüm tipik vaşak özelliklerine sahiptir. Kısa kuyruk, fırça tüylü kulaklar, kısa güçlü vücut ve uzun bacaklar.
Yaşam alanı
Başlangıçtaki dağılım tüm İspanya ve Portekiz üzerinde uzanıyordu. Bugün yaklaşık 100 birey, birbirinden az ayrılmış populasyon olarak İber Yarımadası üzerinde dağınık olarak yaşar. Yalnız iber vaşakları, Portekiz Algarve'de, kalanlar İspanya'da yaşar. Her iki büyük populasyon, Milli park Coto de Doñana ve Sierra de Andújar, Jaén'de yaşar.
Tercih edilen habitat ağaçları olan açık arazidir. İber vaşakları, Avrasya vaşaklarından çok daha az orman hayvanı olarak göze çarpar. İber vaşaklarının bugün genelde dağlarda yaşaması, habitat olarak yüksek konumları tercih etmelerine değil, güçlü kovuşturma ve zulüme dayanmaktadır.
Yaşam tarzı
İber vaşakları geceleri aktif yalnız dolaşan hayvanlardır. Başlıca avları, besinlerinin neredeyse % 95 ini oluşturan yaban tavşanlarıdır. İber vaşakları, tavşan mevcudiyetine bu kadar bağımlı olmasından, tavşanların populasyonlarındaki oynamalar, vaşakların mevcudiyetinde hak eden bir etkiye sahiptir. Yaygın tavşan salgını myxomatosis (tavşan vebası), vaşakların nüfuslarına dolaylı olarak tehdit eder.
Besinlerinin geri kalan % 5 i, kuşlar ve kemirgenlerden oluşur. Bunlar ancak sadece, eğer yaban tavşanı mevcut olmadığı zamanlarda yenir.
İnsan himayesi
Şu anda esaret altında 15 vaşak vardır. Mart 2005'de insani himaye ile iber vaşağı üretmek, dişi vaşak Sally ile başarılı olmuş, Milli Park Coto de Doñana'nın üretim istasyonunda 3 yavru vaşak dünyaya gelmiştir. Mart 2006'da Sally, 2 yavru dünyaya getirerek ikinci kez anne olur.
Özellikler
İber vaşakları görümüm olarak Avrasya vaşağına çok benzerler ama önemli ölçüde daha küçüktürler. 12 kg vücut ağırlıklarıyla bir Avrasya vaşağı ağırlığının üçte ikisinden biraz daha hafiftirler. Postları kuzeydeki akrabasından genelde daha belirgin ve güçlü şekilde lekelidir. Bunların dışında iber vaşağı, tüm tipik vaşak özelliklerine sahiptir. Kısa kuyruk, fırça tüylü kulaklar, kısa güçlü vücut ve uzun bacaklar.
Yaşam alanı
Başlangıçtaki dağılım tüm İspanya ve Portekiz üzerinde uzanıyordu. Bugün yaklaşık 100 birey, birbirinden az ayrılmış populasyon olarak İber Yarımadası üzerinde dağınık olarak yaşar. Yalnız iber vaşakları, Portekiz Algarve'de, kalanlar İspanya'da yaşar. Her iki büyük populasyon, Milli park Coto de Doñana ve Sierra de Andújar, Jaén'de yaşar.
Tercih edilen habitat ağaçları olan açık arazidir. İber vaşakları, Avrasya vaşaklarından çok daha az orman hayvanı olarak göze çarpar. İber vaşaklarının bugün genelde dağlarda yaşaması, habitat olarak yüksek konumları tercih etmelerine değil, güçlü kovuşturma ve zulüme dayanmaktadır.
Yaşam tarzı
İber vaşakları geceleri aktif yalnız dolaşan hayvanlardır. Başlıca avları, besinlerinin neredeyse % 95 ini oluşturan yaban tavşanlarıdır. İber vaşakları, tavşan mevcudiyetine bu kadar bağımlı olmasından, tavşanların populasyonlarındaki oynamalar, vaşakların mevcudiyetinde hak eden bir etkiye sahiptir. Yaygın tavşan salgını myxomatosis (tavşan vebası), vaşakların nüfuslarına dolaylı olarak tehdit eder.
Besinlerinin geri kalan % 5 i, kuşlar ve kemirgenlerden oluşur. Bunlar ancak sadece, eğer yaban tavşanı mevcut olmadığı zamanlarda yenir.
İnsan himayesi
Şu anda esaret altında 15 vaşak vardır. Mart 2005'de insani himaye ile iber vaşağı üretmek, dişi vaşak Sally ile başarılı olmuş, Milli Park Coto de Doñana'nın üretim istasyonunda 3 yavru vaşak dünyaya gelmiştir. Mart 2006'da Sally, 2 yavru dünyaya getirerek ikinci kez anne olur.
0 yorum:
Yorum Gönder